Utrechtse Patriotten 1783-1795 en als Vluchtelingen in Noord Frankrijk.
In mijn vorige blog berichte ik u over de Utrechtse winkelier en wapenhandelaar FOKKENBERG als goed voorbeeld van de middenklasse die aan het einde van de 18e eeuw in opstand komen tegen de heersende aristocratie. Zij hebben het goed verpest met hun corruptie en zelf verrijking. Er moet meer democratie en vrijheid komen.
Het nieuwe motto wordt VRIJHEID GELIJKHEID EN BROEDERSCHAP als resultaat van het verlicht denken.
Hier laat ik U enige attributen zien uit die tijd.
Van links naar rechts;
Schutterij sabel Utrecht 1787 met de H van Handvoetboog.
Lang 646mm.
Kling 522mm. breed 30mm.
Schede 541mm.
Schutterij sabeltje voor kinderen.
Lang 555mm.
Kling 447mm. breed 22mm.
Schede 465mm.
Schutterij sabel Utrecht 1795.
Lang 700mm.
Kling 583mm. breed 34mm.
Het gevest is in 2010 toegevoegd.
Boven, een kruitbus van een Oranje aanhanger.
Onder een schutterij helmplaat.
Het kindersabeltje is ook een goed voorbeeld van de tijdgeest. Ook zij worden bij de strijd van hun ouders betrokken.Volledig geüniformeerd maken zij deel uit van de manifestaties en openbare bijeenkomsten.
U ziet ze hier links en rechts op de tekening. Het is het vrijkorps uit Rotterdam in 1784.
De stad Utrecht is in (schutters)wijken ingedeeld.
De kaart is van 1832 en dan zijn de wijken al A-B-C enz. genoemd. De begrenzing is echter gelijk gebleven.
A.was Oranjestam wordt in 1795 Eijkenstam.
B.was Pekstokken.
C.was Handvoetboog.
D.was Turkye.
E.was Zwarte knechten.
F.was Papenvaandel wordt in 1795 Vrijheidsvaandel.
G.was Fortuin.
H.was Bloedkuil.
Van het sabel links op de bovenste foto zijn beide zijden van de kling gegraveerd.
Het stadswapen en daaronder UTRECHT en aan de andere zijde de H van de wijk Handvoetboog.
Dat wordt later wijk C. Het is de armste wijk van Utrecht
met de meeste aanhang voor Oranje.
In juli 1783 wordt er door de vertegenwoordigers van de krijgsraad van de stad Utrecht, de Heren Paulus Kannicius Yvoij en Otto Dirk Gordon,een contract afgesloten met de geweermaker Thone uit Amsterdam.
Door hem te leveren, 2000 geweren (Snaphaanen) met stalen laadstokken en koper beslag. Voorzien van een koperen plaatje waarop gegraveerd de naam van de stad Utrecht, de letter der compagnie en het nummer der manschappen. driekanten bajonet.
2000 korte sabels met koperen handgrepen en lederen schedes met koper beslag. Op de kling het wapen v.d. stad Utrecht, de letter van de compagnie en het nummer v.d. manschap.
100 Hellebaarden voor de Sergeanten gegraveerd het wapen van Utrecht en letter der compagnie. 65 Spontons voor de heren Officieren gegraveerd met het wapen van Utrecht.
Kosten, 2000 snaphanen compleet ook met het leerwerk/patroontassen 28.600
100 Hellebaarden 300
65 spontons 227,10 tot.29127,10
Levertijd 2 maanden. Uiterlijk september 1783.
Van de geweren en hellebaarden is mij geen exemplaar bekend. Van de spontons zijn er meerdere bewaard gebleven.
Het sabeltje Utrecht 1787 heeft een gevest van het standaard model van de Infanterie.
Die zijn vaak gemerkt op de greeprug.
Voorbeeld; R.N no 1. enz.
Op enig moment worden ook een of twee zijbeugels weggehaald.
Tenslotte worden ze nog lange tijd gebruikt door koddebeiers en dorpse veldwachters.
De schutterijen en patriotten doen dat anders. Er zijn veel voorbeelden van gravures op klingen in vele variaties.
In Amsterdam worden de wijken genummerd, die gaan tot boven de 50.
Zie voor meer informatie het lijfblad van De Vereniging van Nederlandse Wapenverzamelaars "Wapenfeiten" 2007 Nr.4 Ger Hof.
Zoals altijd, je kunt de mooiste plannen en ideeën hebben maar om iets te laten slagen moet het ook het juiste moment zijn. Ook nu nog, in 2015 is de strijd in noord Afrika het resultaat van verlichting op het verkeerde moment. En zo gaat het altijd 2 stappen vooruit, en een stap terug. Kijk naar Rusland en Turkije.
De meest onvoorspelbare factor is de mens. Die lopen lang niet altijd gelijk. Om iets voor elkaar te krijgen is tijd en macht noodzakelijk en de mens is ongeduldig. Dan wordt het individuele bezit en de macht bedreigd.
Een mooi voorbeeld is de verlichte vorst Jozef II die in België in de periode 1780-1790 radicale wijzigingen wil doorvoeren. Zo radicaal dat grote delen van het land in opstand komen. In het bijzonder roert de R.K.Kerk zich. En de kudde, zij die niets hebben, zij worden gebruikt om de wapens op te nemen en te sneuvelen voor het goede doel. En wat is het goede doel? Het is het bezit en de macht van de heersende klasse.
Maar goed, de verlichting zet toch door ook al is het in de Nederlanden in 1787 iets te vroeg.
Er komt een stap terug. Oranje en de oude aristocratie komt weer aan de macht in 1787.
De patriotten gaan op de loop. 40.000 zouden er op pad gegaan zijn. Nederland heeft dan 2 miljoen inwoners. Uiteindelijk valt het mee. Represailles zijn er wel, maar Nederland bestaat nog steeds uit onafhankelijke provincies en steden. Onderduiken net buiten de stad of over de provinciegrens werkt ook.
Daarbij lopen de politieke ideeën en verschillen soms dwars door families heen. En ja, familie laat je toch niet in de steek.
Een deel, zij die niet terug kunnen of durven of niet terug willen omdat zij hun idealen niet los willen laten, komen via Staats Brabant, Antwerpen en Brussel terecht in St.Omaars zo'n 45km ten zuiden van Duinkerken aan de noord Franse kust. Het zouden er ongeveer 2000 zijn waarvan meer dan de helft vrouwen en kinderen.
Ook daar gaat de discussie over vrijheid verder. Gematigd en fanatiek staan vaak recht tegenover elkaar.
De mens, zijn karakter, zijn mentaliteit, zijn eigenbelang en eigendunk het speelt allemaal mee.
Aristocraten worden verdacht. De middenklasse en zij die tegen de aristocratie aanleunen willen meer.
En het volk, die zijn al blij dat ze een uitkering krijgen van de Fransen.
Tussendoor gaat het leven gewoon door. Er wordt gevochten, gezopen, gevrijd, getrouwd en er worden kinderen geboren.
Begin mei 2014 wordt op Marktplaats te koop aangeboden een paneeltje 28x22cm.
Levert mijn zoekwoord PATRIOTTEN zelden
iets op, dit vind ik bijzonder.
Van schilderijen heb ik geen verstand maar het onderwerp Vrijheid en Patriotten heeft binnen mijn passie voor geschiedenis een hoge status.
De prijs vind ik hoog. De verkoper woont op een kasteeltje in Heukelum.
Dat ruikt naar herkomst. Dus op pad en gekocht.
Dat de verkoper op een kasteel woont heeft er, helaas, niets mee te maken.
Natuurlijk vraag ik naar de herkomst. De verkoper heeft het gekocht op een veiling in Ewijk. Hij heeft het laten schoonmaken en lacunes zijn ingevuld.
De zoektocht kan beginnen. Ik heb de afbeelding eerder gezien. In het boek "Bataven" van Joost Rosendaal. Op blz 441 vind ik het terug. Er staan 5 figuren op en het boek met de namen,
van links naar rechts, Anthony van Eldik, Pieter Groenia, Johannes Arnold, Coen Lambert van Beijma (zittend) en Arent Julianus de Bère in het uniform van het Bataafse legioen.
Schilderij van Pieter Groenia.
Het schijnt een schilderij op doek te zijn en als ik de foto in het boek met de loep bestudeer ontdek ik kleine verschillen.
Zoekend op Pieter Groenia. komt er interessante informatie uit het boek van Christiaan Kramm "De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche, beeldhouwers,graveurs en bouwmeesters , van den vroegste tot onze tijd." Uitgever Gebroeders Diederichs Amsterdam 1857-1864."
= In 1794 heeft hij (Groenia) een schilderijtje gemaakt, zijnde de afbeelding van enige staatsgevangenen in het Jesuïten-college te St.Omer. En daarop o.a. zich zelven, Mr.C.L.van Beijma, A.J.C. de Beere, grietman van Hemelummer Oldenphaert en Noordwolde, zijn zwager, Jan Arnold, raadsheer in het hof van Friesland, wiens vrouw, van Altena genaamd, de zuster was van Groenia's vrouw, en A.van Eldik, uit Utrecht, voorgesteld. Deze voor de geschiedenis curieuze schilderij is in het bezit der adellijke familie van Beyma op Dekema State te Weidum in Baarde-radeel.=
Rond 1860 is het doek dus nog aanwezig op Dekema State. De geschiedenis van Dekema State gaat terug tot 1199 maar voor deze zoektocht is interessant dat rond 1810 Beyma de state koopt. Van het oude huis is niets meer over maar een paar jaar voor dat Beyma het koopt is er een nieuw huis gebouwd.
In 1789 is het nog eigendom van Ernst Frans van Aylva (1730-1787) een patriot die gevlucht is naar Frankrijk en daar in 1787 is overleden te St.Omaar. In 1796 is de eigenaar Johannes Caspar Schrik.
Het is goed aan te nemen dat, let op de datum, de politieke voorkeur van deze eigenaren de oorzaak is van het verlies of het bezit van Dekema State.
Kleinzoon Jonkheer Egidius Daniël van Beyma is de laatste bewoner. Hij overlijdt kinderloos in1894.
Het huis wordt bijgehouden door het personeel. Op 2 maart 1898 verwoest een windhoos die over Weidum raast, het huis. Het wordt niet meer opgebouwd.
Het schilderij moet het overleeft hebben want er is een kleurenfoto van gemaakt. De huidige verblijfplaats is mij niet bekend.
Het paneeltje met; Anthonie van Eldik - Pieter Groenia - Johannes Arnold - Court Lambert van Beyma - Arent Julianus Carel de Bère.
Ook al ontbreekt een signatuur, het is toch aannemelijk dat Pieter Groenia ook dit paneel geschilderd heeft.
Mogelijk zijn er meer. In ieder geval had buiten van Beyma, minstens 1 persoon ook interesse om de afbeelding in zijn bezit te hebben.
-februari 2017 meldt de Heer C van Beijma; ,, Inmiddels zijn mij 3 exemplaren bekend".-
Wat zijn dat voor mensen op deze afbeelding?
Anthony Janszn.van Eldik geboren in Utrecht 28 01 1748 overleden 19 01 1825 in Utrecht. Hij trouwt op 23 05 1774 met Hendrica Hurnius (Hurnings)
Uit dit huwelijk 4 dochters.
Johanna Wilhelmina 1776-1795.
Jacoba Maria 1777-1844 Gehuwd met J.J.W. van Gelder.
Wilhelmina 1778-1837 Gehuwd met Michiel Dohn.
Maria 1780-1782.
Anthony woont aan de Lijnmarkt in Utrecht.
Hij zit gevangen op beschuldiging van het indienen van een rekest bij de staten van Utrecht voor amnestie.
Anthony is het 12e kind van Jan Hendrikszn. van Eldik 1677-1750 en Maria Stuyver 1703-1769. Jan Hendrikszn. van Eldik is geboren in Dodewaard (Betuwe) en trouwt op 47 jarige leeftijd in 1724 met de 21 jarige Maria Stuyver. Jan Hendrikszn. is van beroep steenbakker.
De vrij grote familie van Eldik komt uit Dodewaard.(Betuwe Gelderland) en blijft daar voor een groot deel ook wonen.
Verschillende leden van de familie bezitten daar land en landgoederen.
Het plaatsje Ewijk (het veilinghuis) ligt net aan de overkant van de Waal.
Anthony van Eldik is lid van de schutterij in Utrecht voor de wijk Zwarte knechten en in 1784 van het genootschap ter beoefening en aanmoediging van den Burger Wapenhandel PRO PATRIA ET LIBERTATE.
Op 06 10 1786 leent Anthony 2000.-- gulden van Adriana van Wessum met als borg Johan van Lidth de Jeude.
Zo gaat dat met Patriotten (vriendjes) onder elkaar. Johan van Litdh de Jeude is een buitengewoon actief en fanatiek patriot. Een van de aanvoerders in Utrecht. Maar tijden veranderen want volgens Joost Rosendaal in zijn boek Bataven is van Litdh de Jeude betrokken bij het gevangen nemen in 1794.
Ook de familie van Litdh de Jeude komt voor in de regio Dodenwaard en is via de familie de Win en Vinceler weer verbonden met van Eldik.
Op Anthony's uitkeringskaart 0724 in St.Omaar staat vermeld Utrecht 1787, St.Omaar 11 03 1788,
Grevelingen 24 03 1788 en St.Omaar 05 1791. Koopman (Tabak-Lakens) handelaar en burger geconstitueerde.
Op 09 10 1799 Wordt Anthony in de Utrechtsche Courant vermeld als adres voor het inleveren van pluksel ten behoeve van de gekwetste militairen. A.van Eldik in de Lijnmarkt. De gekwetste militairen zijn het gevolg van de Brits Russische invasie in Noord Holland.
Pieter (Petrus) Groenia. Geboren Makkum Friesland 05 10 1767 overleden 01 07 1844 Koudekerke a/d Rijn.
Beroep, Militair en Kunstschilder.
Opleiding schilderkunst bij Hermanus Wouter Beekkerk te Leeuwarden.
Op 1 juli 1787 als 19 jarige vrijwilliger bij de Friese brigade in Utrecht.
Op 3 augustus 1787 benoemd tot 2de Luitenant bij het 1e Regiment Infanterie van Friesland. 6 weken later vluchten de Patriotten uit Utrecht.
december 1787 in Frankrijk.
19 02 1788 St Omaar later Duinkerken.
Hij zit gevangen omdat hij zij Jakobijnenmuts op 10 augustus 1793 na een heftige vergadering, uit woede op de grond heeft gesmeten.
In 1794 maakt schilderij(tje) gevangenen. (Beyma Dekema State)
30 juni 1796 1e Luitenant bij de Friese Garde.
27 april 1802 naar het 3de Bataljon Mariniers en trouwt Johanna Altena. Zij is een zusje van de vrouw van Johannes Arnold. Als Kapitein naar Suriname.
1804 Als weduwnaar en kinderloos terug uit Suriname naar Nederland.
15 03 1805 Trouwt Coenradina Susanna Haagen.
In 1807 Ridder in de Orde van de Unie.Dat wordt in 1812 Orde van de Reünie.
Van 1810 tot 1812 bij het Franse leger in Spanje en in 1814 als Luitenant Kolonel Commandant van het fort Dueso bij Santonia. Ook al is Napoleon op 04 05 1814 naar Elba verbannen, in eerste instantie weigert Groenia te capituleren. Op bevel van Lodewijk XVIII ontruimt hij uiteindelijk Hij blijft in Frankrijk.
In maart 1815 komt Napoleon terug. Groenia ontvangt het Legioen van Eer en wordt Kolonel van een Regiment van Linie en neemt daarmee deel aan de slag om Waterloo 15 t/m 18 juni 1815.
25 10 1815 uit Franse dienst ontslagen en terug naar Nederland. Voorlopig zitten ze daar niet op hem te wachten. Toch komt hij nog op halve soldij.
Blijkbaar wordt zijn patriottisme en in dienst van de Franse vijand hem niet al te zwaar aangerekend want hij komt al weer snel in Nederlandse dienst.
In 1830 is hij in Gent gelegerd. Gent wordt overgedragen aan de Belgen. Daarna als 63 jarige Kolonel bij de 2de afdeling van de 1e ban der mobiele schutterij van Friesland.
Voor zijn aandeel in de 10 daagse veldtocht ontvangt hij de
Militaire Willemsorde 4e klas en het metalen kruis.
Na zijn pensioen kan hij zich volledig gaan bezighouden met de kunst.
Deze militair kunstenaar, is ondanks zijn respectabele militaire loopbaan steeds blijven tekenen en schilderen.
Uit zij patriottentijd zijn verschillende portretten bekend van zijn geestverwanten.
Als schilder wordt hij redelijk gewaardeerd.
Als militair wordt hij hoog gewaardeerd.
Als mens wordt hij geroemd om zijn menselijkheid.
Zelfportret met kinderen
Johannes Arnold geboren 1761 Den Haag. Overleden ???
Beroep Marine Officier.
Ook zijn broers Leonardus (Bernardus) Arnold geb.1762 en Cornelis Arnold 1757-1820 zijn naar Noord Frankrijk gevlucht.
De Patriottistische familie Arnold staat blijkbaar nogal onder druk want ook zijn bijna blinde moeder van 70 en zijn zuster vluchten naar Gelderland. Daar worden zij in het najaar van 1794 beroofd door Engelse en Franse immigranten en uit hun woning gejaagd.
Johannes Arnold zit gevangen op de beschuldiging van geen echte patriot te zijn.
Zijn verdediging is dat hij tot 1787 op zee was en dus niet in Nederland aanwezig.
Daarbij zou hij eens geroepen hebben, "Dat de Jakobijnen zich bij de terugkeer in het vaderland zouden wreken".
In St.Omaars van 1788 tot eind 1794. Hij krijgt daar een bijzondere toelage voor zijn zwangere vrouw, meisjesnaam Altena. In 1802 trouwt Pieter Groenia haar zusje Johanna Altena.
In 1792 is hij Sergeant Majoor bij de 2e Compagnie Garde National in St. Omaars.
Later, Luitenant van de 6e Compagnie van het 6e Bataljon van de Garde Secours voor Rijsel en België.
1794-1795 Ontvanger van het district St.Omaars.
1795 terug in Den Haag met vrouw en 2 kinderen.
Eind 1796 Lid van de raad van Justitie Friesland.
1809 Souschef Generaal Secretariaat in het departement van oorlog.
Als zijn dochter Johanna Hildegonda Arnold 19jaar in 1824 trouwt met Johannes Adrianus Margadant, in Den Haag wordt Johannes als vader vermeld, oud commies.
Ook zijn broer Cornelis Arnold is in 1795 in Friesland. Hij treed daar op tegen de Aristocraten.
In november 1800 wordt hij voor een jaar verbannen uit Friesland.
Mr.Court Lambertus van Beyma. De Aristocraat en de belangrijkste onder de gevangenen.
Hij wordt van een groot aantal, al dan niet verzonnen, misdragingen en handelingen beschuldigd. Grotendeels ontstaan door de politiek strijd met Valkenaer.
Geboren te Harlingen 05 02 1753 overleden te Dronrijp op 07 09 1820.
Oudste zoo van J.M.van Beyma en F.H.van Burmania.
1761 kostschool Schoonhoven.
1769-1774 student Franeker. Tot 1776 Leiden. Daarna te Harlingen. 1780 promotie Franeker. Is dan al in verschillende bestuurlijke functies.
In 1783 neemt hij het initiatief tot de vrijwillige wapenoefeningen te Leeuwarden.
De strijd tussen de zittende bestuurders en de verlichte denkers neemt toe, van Beyma moet in Friesland gas terug nemen.
1786-1787 van Beyma bezoekt verschillende steden om de Patriotten te verenigen. 1787 De patriotten nemen in Franeker het bestuur over. De Vrijkorpsen stromen naar Franeker en Grietman A.J.C.de Bère oud militair, wordt commandant van de ca.2000 man.
13 september 1787 de Pruisen vallen Nederland binnen. 23 september de patriotten trekken zich terug uit Franeker naar Stavoren waar zij uiteenvallen. Een dag later vertrekt van Beyma naar Amsterdam.
Als de Pruisen daar op 8 oktober binnentrekken vlucht van Beyma als kantoorbediende vermomd, naar Brussel. Zijn Vrouw Aukje (Aurelia) Postma voegt zich daar bij hem.
Zij krijgen 2 zonen die beide in Ten Aard in België = ca 30 km. onder Tilburg, geboren worden.
Julius Matthijs van Beyma 1781-1847 en Petrus Johannes van Beyma 1783-1830.
Petrus Johannes van Beyma trouwt in 1808 Geertrui Trip. Zij krijgen 10 kinderen waarvan hun oudste zoon Egidius Daniel van Beyma 1809-1894 de laatste bewoner wordt van Dekema State. (Het schilderij).
Januari 1788 St.Omaars. van Beyma wordt "Commissaire général des refugées Hollandais" en wordt belast met de uitkeringen aan de vluchtelingen.
Er ontstaan spoedig grote meningsverschillen met een van de andere patriottenleiders Valkenaer.
Beide mannen krijgen hun eigen aanhangers en zij voeren een hevige onderlinge strijd in pamfletten, woord en daad.
Dit verschil van politiek inzicht zal o.a.aanleiding zijn tot het gevangen zetten van de vijf.
1 juli 1788 wordt van Beyma als "Commissaire"ontslagen. Bij controle blijkt er flink wat geld zoek.
Eerder in november/december 1787 is hij door het Friese gerecht voor eeuwig uit Friesland verbannen.
Eind januari 1795 in Nederland terug. 20 maart 1796 verkozen voor het district Ferwerd in de Nationale vergadering. Hij blijft zich hevig verzetten tegen elk herstel of genoegdoening aan de aristocratie en officieren van de Oranje aanhangers.
Na de staatsgreep van juni 1798 krijgt hij huisarrest. Hij keert zich af van de Politiek.
1798 in Harlingen weer advocaat. 1806 bij de komst van Lodewijk Napoleon trekt hij zich uit alle werkzaamheden terug en wordt ambteloos burger op Heremastate.
Arent Julianus Carel de Bère (de Beere).
Wordt gevangen gezet omdat hij de aanhangers van Vlakenaer "schijnpatriotten"had genoemd en "allen die niet van een geaffilieerde club waren moeten worden geguillotineerd".
Geboren 02 10 1753 te Biezen gemeente Steenbergen. Overleden 26 03 1820 te Koudum.
Hij komt uit een militair geslacht en gaat al jong in dienst.
1773 trouwt Nicasia Redivia de Jonge van der Haer. 2de huwelijk 1796 met Antje ten Dam Dirksd. Antje overleden in 1807. 3de huwelijk 1809 Echtgenote overlijd in 1819.
1774 Luitenant. 1776 Kapitein infanterie regiment Bentinck.
1777 Ontslag uit dienst als Majoor.
1779 Grietman van Hemelumer Oldefaard en Noordwolde.
Volgt Beyma als patriot.
1787 commandant patriottenleger Franeker en veroverd verschillende steden in het zuidwesten van Friesland.
Bij de komst van de Pruisen vlucht hij naar de Zuidelijke Nederlanden. Ook zijn broers Johannes en Cornelis komen in St.Omaars terecht.
Oktober 1787 ontslagen als Grietman en verbannen uit Friesland en zijn goederen verbeurd verklaard.
1790 In dienst van het Franse leger. 1793 Kapitein.1795 in Friesland terug.
1796 Ontslag uit Franse dienst. Doet 2 maal een greep naar de macht in de staten van Friesland.
Beide keren wordt dit teruggedraaid bij de komst van de Franse generaal Dumonceau.
In beide gevallen gedroeg de Bère zich op hoogst ruwe wijze.
Augustus 1797 wordt hij in het kiesdistrict Balk gekozen tot lid van de Nationale vergadering.
4 mei 1798 lid 2de kamer (nu 1e kamer).
Staatsgreep 12 juni 1798 gevangen op Huis ten Bosch. Den Haag. 11 augustus weer vrij.
Geen politieke activiteiten meer.
1800 pensioen als majoor f.1000.--. 1801 schadevergoeding voor 1787 f.5854,36.
1811 ontvanger van Koudum. 1816 ontvanger van Hemelumer Oldefaard.
De 5 gevangenen zij lid van de "Nederlandse Volkssociëteit" en zitten gevangen van eind februari 1794 tot september 1794. De slachting in de Franse revolutie is op zijn hoogtepunt. De guillotines maken overuren.
Ook deze 5 maken grote kans hun hoofd onder deze valbijl te verliezen.
Dan keren hun kansen na de val van Robespierre op 27 juni 1794.
Het verblijf van 5 maanden in de gevangenis zal hun onderlinge band zeker versterkt hebben.
Met uitzondering van de Utrechter van Eldik, hij is meer handelaar dan militair of politicus, komen de anderen uit Friesland of na 1795 in Friesland terecht.
Het is ook duidelijk dat de grootste fanatiekelingen na 1795/98 binnen de Bataafse Republiek langzaam uitgeschakeld worden.
Wat de Bère overkomt in Friesland gebeurt vergelijkbaar in Utrecht onder aanvoering van Johan van Lidt de Jeude. In Utrecht wordt direct na de komst van de Fransen op 17 februari 1795, een nieuwe gewapende burgermacht opgericht. De leiding komt bij ,,Kolonel" Otto Derk Cordon, alweer een oude bekende uit 1780-1787.
Twee keer proberen ze de macht te grijpen. Ze zijn radicaal en over enthousiast. Als de gematigden tenslotte meer macht verwerven wordt deze radicale schutterij flink tegen gewerkt. In juli 1796 worden ze, mede onder dwang van de Franse stadscommandant La Houssaye, ontmanteld. In 1798 wordt de schutterij weer korte tijd actueel maar met het nieuwe regelement van 4 mei 1799 op de Nationale Gewapende Burgerwacht is het voor Utrecht definitief voorbij.
De Fransen trekken 17 februari 1795 Utrecht binnen. De Patriotten, verjaagd in 1787, komen met hun bevrijders mee en grijpen hun kans. Opnieuw onder leiding van Otto Derk Gordon (1740-1820) komt er een nieuwe burgerwacht en dat willen zij weten ook. Hun vreugde geven zij weer in de tekst op hun nieuwe sabels.
Schutterij Sabel uit 1795. Op beide zijden van de kling het wapen van Utrecht
met daaronder 1795 en de tekst "In het eerste jaar van de Bataafse Vrijheid."
Op dit moment zijn er twee modellen bekend.
Kort, manschappen met een eenvoudig messing gevest met enkele voorbeugel.
Lang, officieren met een luxer gevest.
Het Centraal Museum in Utrecht heeft een Officiers sabel in de collectie.
Met een lederen schede.
Begin 2017 krijg ik bericht dat er nog een officierssabel in een Nederlandse verzameling is, een prachtig exemplaar, helaas zonder schede.
In 2016 verkocht op een veiling in Duitsland een officierssabel met een lengte van 88 cm.
De kling is hier ca. 10cm. ingekort.
Veiling Rotterdam 2012 een officierssabel in schede. Lang 98cm. Van het gevest ontbreekt de greepkap.
Eind juli 2017 komt er een manschappen sabel te voorschijn.
Lang 71,5 cm. Kling 58cm. breed 3,5 cm.
De schede van zwart leer 60 cm. lang met een latoen koperen voet en een inwendige bovenband waarvan de draaghaak verdwenen is.
Er zijn mij nog 2 exemplaren bekent. In Huis Bergh 's-Heerenberg nr.1172 met een lengte van 72cm, de kling 58,5 cm. In het Nationaal Militair Museum Soesterberg nr. o 11587.
Een deel van de tekst/gravering op de kling is niet meer leesbaar. Afbeelding links het gekroonde stadswapen van Utrecht en 1795. Rechts een soort Huzaren hoed/muts en de tekst
Voor Vrijheid Gelijkheid en Broederschap.
Om het zichtbaarder te maken hier
de tekst/graveringen nagetekend. In rood de toevoegingen die niet meer leesbaar zijn. Onder het Utrechtse stadswapen en 1795 is de tekst uit mijn fantasie.
Heel bijzonder is de helmplaat uit die tijd.
6x9cm.Zilverkleurig geperste plaat.
In het midden het wapen van de stad Utrecht.
Links een Franse adelaar en rechts de Nederlandse leeuw.
De stad Utrecht heeft rond 1800 zo'n 30,000 inwoners. Binnen de verschillende standen zijn relaties en families vaak met elkaar verbonden. Zo ook bij de Patriotten.
Middenstander Anthony van Eldik geb.1748 (op het schilderij) heeft een nicht Gerda Jans van Eldik geboren in Utrecht in 1764 als 7e kind van zijn 18 jaar oudere broer Jan van Eldik 1730-1781. Zij trouwt op 25 jarige leeftijd in 1788 of 1789 met de 58 jarige Baron Daniel Louis de Win geb.1731.. Hij heeft bezit in de Betuwe o.a.kasteel "De Poort". is Heer van 's Gravenhoef en Grijsoort.
Zij heeft grond te Lienden met huis en hofstad.
De Win is een familie van beroeps militairen. De Moeder van Daniel Louis de Win is Lucretia de Vinceler dochter van J.A.de Vinceler en Adriana van Litdh de Jeude.
Kolonel Daniel Louis de Win Sluit zich aan bij de patriotten en wordt begin 1787 commandant van de ca. 600 Waardgelders in dienst van de stad Amsterdam. Op 17 juli 1787 vertrekken zij naar Utrecht.
Op 16 september 1787 verlaten de Patriotten de stad Utrecht. De Pruisen komen er aan.
Veel Patriotten verzamelen zich nog in Amsterdam.
Als zij zich daar op 10 oktober moeten overgeven vluchten zij alle kanten op.
Daniel de Win vlucht naar het zuiden en passeert op 19-03-1788 Antwerpen.
Op 29-03-1788 arriveert zijn vrouw.
Hier ontstaat wat verwarring want hun trouwdatum is niet helemaal duidelijk.
Gegevens archief Nijmegen; Daniel Louis de Win laat approberen (goedkeuren) en registreren de huwelijkse voorwaarden den 8 april 1788 met Gerda Jans. van Eldik opgericht 10-02-1789.
Daniel Louis de Win is op dat moment gevlucht naar het zuiden. De notaris zal het in opdracht gedaan hebben.
Ook zijn 6 jaar jongere broer Jan Arend Leonard de Win (1737-1792) is op de vlucht. Deze Jan Arend Leonard de Win komt niet voor op de vluchteling kaarten van St.Omaars maar is wel degelijk ook een gevluchte patriot.
De Oranje aanhangers laten er geen gras over groeien.Daniel Louis de Win is gevlucht en de Pruisen hebben de Oranje macht hersteld. Op 06-11-1787 wordt er door de Ambtsman van de Neder Betuwe op zijn goederen beslag gelegd. Dan wordt of is alles geplunderd en geruïneerd.
Maar hij kan het niet goed doen, ook in 1795 wordt er weer, maar nu door de Patriotten, geplunderd. Hij zou Oranje gezind zijn.
Veroordeling. 16-07-1788 Zonder toestemming van de Staten heeft Daniel Louis de Win dienst genomen bij de Waardgelders en zich begeven naar Utrecht. Hij is voortvluchtig. Boete f 150.-- en ontzegging van domicilie voor 10 jaar.
Veroordeling 20-06-1788 Jan Arend Leonard de Win ruim 40 jaar en wonend te Zoelen.
Zonder toestemming van de Staten in juni 1787 deze provincie verlaten en zich in militaire dienst begeven bij de Amsterdamse Waardgelders te Utrecht. Voortvluchtig. Boete f.150.-- en 6 jaar ontzegging van verblijf in deze provincie.
Jan Arend Leonard de Win trouwt op 14-01-1786 met Jonkvrouwe Theodora Henriette Chasse geboren in 1762. Zij is het oudere zusje van de later zo beroemde Generaal David Hendrik Chassé 1765-1849.
Jan Arend Leonard de Win overlijdt in 1792 in St.Omaars.
Conclusie: Het paneeltje met de gevangenen in St.Omaars door Pieter Groenia komt hoogstwaarschijnlijk uit het bezit van Anthony van Eldik.
Hoe en via welke lijn is niet meer te achterhalen. Maar de combinatie van het veilinghuis in Ewijk en de familie uit Dodewaard maakt dit zeer aannemelijk.
De inbrenger bij het veilinghuis in Ewijk en ook de veilinghouder zullen niet geweten hebben wat voor bijzonder historisch stuk zij hier door hun handen hebben laten gaan.
De patriotten meestal Keezen genoemd. maar ook de tegenpartij, de aanhangers van Oranje, bedienen zich van allerlei attributen om duidelijk te maken bij welke kant zij horen.
Penningen, bordjes etc.etc.
Heel bijzonder is dit kruitvaatje of kruithoorn.
Het is een kruithoorn van een Oranje aanhanger.
De Hollandse leeuw grijpt de Kees.
Keesen penning.
Vuursteen geweer voor een patriotten kind.
De tijdsgeest of het vrijdenken gaat ook extra aandacht geven aan de plaats van het kind in de maatschappij. Ik liet U al een kindersabeltje zien aan het begin van deze blog.
Dat er kindsoldaten zijn is van alle tijden. Meestal heten zij in opleiding, kadetten of pupillen.
Eind 18e eeuw bevinden zij zich nog bij de troepen.
Het geweertje wat ik U hier laat zien is wel uitzonderlijk klein, 97cm. Het zou dan een pupillen maat zijn. Denk daarbij aan een jongetje van ca. 10 jaar.
Ik heb niets kunnen vinden over legerkinderen in die periode. Uitzondering is de tekening die ik aan het begin van deze blog, 1784 vrijkorps Rotterdam. De kinderen staan in vol ornaat langs de kant.
Staan zij daar met hun Vader? Een Vader die zijn belangrijkheid en status wil tonen door zijn kinderen ook in vol ornaat (uniform) mee te nemen naar deze parade.
Heeft het rechtse jongetje zijn geweer geschouderd over de linker schouder en het linkse manneke het geweer aan de riem over zijn rechter schouder?
Het lijkt er wel op.
Ik koop het geweertje in 2014. De verkoper vermeld op de verkoopsite Brown Bess geweer.
Op de foto's zie ik een Nederlands geweer M.1770.
Flink geboden, gekocht en bij de verkoper opgehaald in Haarlem. Hij heeft hem van een oudere collega van de schietclub.
Oké, ik wacht af. Soms kan het tegenvallen soms valt het mee.
De verassing is enorm. Ik had een geweer verwacht. Komt de verkoper, nauwelijks zichtbaar, met zo'n super klein ding aanzetten.
 |
Kindergeweer lang 97cm. Loop 68cm. Kaliber 13mm.
|
Om het maatverschil duidelijk te maken, hieronder samen met een standaard geweer.
Het bovenste geweer; Lang 141cm. Loop 102cm. kaliber 18mm. Het slot van het Franse type M1777 met de ringhaan. Op de slotplaat resten van signering wat ik lees als Franck Amsterdam. In het slot IF. Op de duimplaat No.12
Het Kindergeweer is merkloos. Lang 97cm. Loop 68cm. Kaliber 13mm. Oud Hollands slot.
Geeft een mooie beschrijving van een Jonkercompagnie uit de Patriottentijd.
Hij heeft het verhaal in 1858 gekregen van een dan niet met name genoemde 84 jarige. Dus geboren in 1774.
In juni 1780 gaat hij naar een kostschool nabij of in de Korte Nieuwstraat in Utrecht.
Komt bij de patriotten in een jongerencompagnie. Klimt daar op tot Luitenant.
De jongerecompagnie was vrij goed uitgerust en merendeels van Kadettengeweren voorzien.
Blog vinden.
Andere blogs. Kopieeer onderstaande https links in Google.
Tomson geweermaker Rotterdam, Luik.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/een-familie-van-wapenmakers-tomson-uit.html
Thone Amsterdam.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/amsterdam-geweermakers.html
van Knapen Utrecht fa, Mansvelt.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/van-knapen-geweermakers-in-utrecht.html
Delincee Amsterdam
https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/geweermakers-amsterdam.html
Tomson Rotterdam Luik.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/een-familie-van-wapenmakers-tomson-uit.html
Erttel Amsterdam.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/geweermaker-erttel-172728-dresden-1794.html
Culemborg geweerfabriek.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2022/05/geweerfabriek-culemborg.html
Ketland Kinsbergen.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2018/09/donderbus-pistool-ketland-admiraal-van.html
Cleerens sabel.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2017/11/generaal-majoor-jbcleerens-en-zijn.html
Orde van de Unie Napoleon Degen
.https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/04/degen-orde-van-de-unie-lodewijk.html
Geweren Pistolen divers.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/04/van-gumster-geweren-pistolen-sabels.html
Sabels Degens Staatse leger.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/03/garde-cavalerie-sabel-uit-de-tijd-van.html
Theater Sabel Degens Maskerade.
https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/02/antieke-wapens-sabel-dolk-degen-zwaard.html
Wapenmakers Knoops Stok Rotterdam.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2024/10/a.html
Degens.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2024/06/antieke-wapens-blanke-wapens.html
Klingen met datum Nederland.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2024/06/antieke-blanke-wapens-in-nederland.html
Hollandse Brigade te Wight 1799-1802.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2022/09/engelse-of-britse-sabels-in-nederlandse.html
HET ERESABEL VAN KAPER KAPITEIN JARRY Vlissingen uit 1782
https://wapensverzamel.blogspot.com/2022/08/blog-post.html
Verzameling kinder wapens.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2021/10/degens-en-geweren-voor-kinderen-en.html
Aislabie pistolen zilver.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2020/12/zeldzame-set-antieke-duelleerspistolen.html
Sabel Denemarken Napoleon.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2019/12/sabel-denemarken-en-noorwegen-1789-1814.html
Marine Sabels Degens Pistolen.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2019/01/nederlandse-marine-sabels.html
Sabel M.1912 Nederlandse SS.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2016/08/het-wandelsabel-m1912-als-officiers.html
Nederlands Indie Donderbus Atjeh. Geweer. Padri geweer.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2016/02/vuursteen-geweer-uit-nederlands-indie.html
Günther Dordrecht. Winkelier in wapens. Sabel.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/12/politie-sabel-gunther-dordrecht.html
Utrechtse Patriotten 1783-1795 en als Vluchtelingen in Noord Frankrijk.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/12/patriotten-en-vluchtelingen-1783-1795.html
Fokkenberg Utrecht
https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/11/fokkenberg-uit-utrecht-een-winkelier-in.html
SNAPHAAN GEWEREN UIT MAROKKO JEZAIL, KABYLA, MOUKHALA, AFEDALI.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/11/jezail-kabyle-moukhala-snaphaan-geweer.html
British sword Pattern 1803. In dienst van Nederland en Oranje. Koning Willem II.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/10/peninsular-war-sword.html
Marechaussee of Gendarmerie Pistool M.1801.
Door David Maritz en L.Droixhe
https://wapensverzamel.blogspot.com/2014/12/marechaussee-of-gendarmerie-pistool-m.html
Dutch flintlock pistols. Nederlandse Cavalerie Pistolen rond 1750.
https://wapensverzamel.blogspot.com/2014/12/antique-weapons-nederlandse-antieke.html
Heeft U extra gegevens, opmerkingen etc. hoor ik dat graag van U.
wjmschaatsenberg@hotmail.com
Al mijn Blogs vinden.
Google, Blog
Schaatsenberg
Of voor de andere serie
Google, Blog
Schaatsenberg Theater.
Gevonden, gebruik de
mogelijkheden op de zwarte balk bovenaan.
Daar zijbalk
aangeklikt vindt U meer.
Of met de curser naar de
zijkant rechts bovenaan de Blz. voor vertalen of archief.
Vragen? Mail
wjmschaatsenberg@hotmail.com Geen enkel probleem ik
doe altijd mijn best om antwoord te geven.
Find all my Blogs.Google, Blog Schaatsenberg
Or for the other series Google, Blog Schaatsenberg Theater.
Found, use the options on the black bar at the top.Click on the sidebar there and you will
find more. Or with the cursor to the side at the top right of the page. for translation or
archive.
Vragen? Mail wjmschaatsenberg@hotmail.com Geen enkel probleem ik doe altijd mijn best om antwoord te geven.
Kling met afgevlakte punt en zonder versmalling bij de greep.(ricasso).
